نزاع در قره‌باغ

قره‌باغ؛ازمنازعه تا به حال

از سال 1988 و پیش از پایان جنگ سرد، در اثر سیاست‌های گلاسنوست و پروسترویکای حزب کمونیست شوروی، فضای باز سیاسی به وجود آمد که در آن اختلافات خفته دو اقلیم این کشور پهناور امکان ظهور و بروز یافته و آتش کینه‌های کنه‌دار از زیر خاکستر سربرآورد.   مسئله قره‌باغ در سال‌های گذشته به موضوعی حیاتی برای هر دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان تبدیل شده و افزون بر جنبه‌های قومی، دارای ابعاد مذهبی نیز شده است. به این معنا که برخی در جمهوری آذربایجان و ارمنستان، مناقشه قره‌باغ را به رویارویی مسلمانان و مسیحیان تفسیر و تعبیر می‌کنند و از این طریق تلاش دارند تا از حمایت سایر کشورها در وضعیت به وجود آمده برای اثبات حقانیت خود برخوردار شوند. بی‌‌تردید برجسته شدن جنبه‌های دینی منازعه در کنار جنبه‌های قومی می‌تواند ضریب افزایشی بر پیچیده شدن و نقش‌آفرینی بازیگران و بازی‌گردانان مختلف باشد. هریک از طرفین، درگیری قره باغ را مسئله‌ای حیثیتی برای خود برآورد می‌کنند؛ زیرا در هر دو سو هویت ملی و بازیابی آن با مسئله قره باغ پیوند خورده است. مناقشات کنونی در دو جمهوری ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه خودمختار ناگارنوی قره باغ بازتاب مسائلی فراتر از گلاسنوست و پروسترویکا دارد. گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا عبارت از سه کشور ایالات متحده آمریکا، فرانسه و روسیه نیز در مسئله حل صلح‌آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی میانجی‌گری می‌کنند که فعالیت‌های آنها تاکنون نتیجه قابل توجهی نداشته است. از سوی دیگر، امروز بحران قره‌باغ وارد یک مرحله حائز اهمیت مضاعفی شده و ترکیه و روسیه که رقابت نزدیکی حدود ده ساله در سوریه دارند، اکنون یک جنگ نیابتی را در حساس‌ترین منطقه آسیای میانه ساماندهی کرده‌اند. اگر بحران قره‌باغ تداوم یابد، یقیناً قفقاز جنوبی به مرکز تقابل قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای مبدل خواهد شد و این امر ثبات و امنیت منطقه را تحت تأثیر شدید قرار خواهد داد.

نظر ایران درباره قره‌باغ

جمهوری اسلامی ایران، در حالی که از شیعیان مظلوم و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند، به رفتار دولت باکو به خاطر اینکه جمهوری مسلمان‌نشین را به لنگرگاه و بارانداز صهیونیست‌ها و آمریکا تبدیل کرده، معترض است. ایران قره‌باغ را جزء خاک آذربایجان می‌داند از ارمنستان خواسته که قره‌باغ را به آذربایجان برگرداند. در این خصوص رهبر معظم انقلاب در سال 1372 فرمودند قره‌باغ متعلق به اسلام است. بنابراین با توجه به حساسیت منطقه، ایران گفت‌وگو و مذاکره را بهترین مسیر برای حل قره‌باغ عنوان کرده است.

رژیم صهیونیستی در معادلات منطقه‌ای

صهیونیست‌ها، به واسطه بازی مزورانه و منافقانه با هر دو دولت ایروان و باکو، می‌خواهند در منطقه جای پایی برای خود دست و پا کنند. رژیم غاصب، به دلیل وجود مناقشه قره‌باغ توانسته از نفوذ زیادی در جمهوری آذربایجان به عنوان مطرح‌ترین جمعیت کشور شیعی جهان بعد از ایران برخوردار شود. این امر برای رژیم صهیونیستی که مطابق با دکترین پیرامونی بن گوریون در پی گسترش روابط خود با کشورهای مسلمان غیر عرب بود، امری مطلوب و مطابق با منافع خویش قلمداد می‌شود. ضمن آنکه نفوذ رژیم صهیونیستی در میان آذربایجان شیعی دارای فرآورده‌های  ضد ایرانی و ضد شیعی نیز است. مطابق با دکترین دفاعی و نظامی یاد شده، هرچه مرزهای ایران ناایمن‌تر باشد، توان بازیگری مطرح و مؤثر تهران در معادلات و مبادلات منطقه‌ای و ضربه‌زنی به رژیم کودک‌کش صهیونیستی کاسته می‌شود؛ از این‌رو این رژیم به استقبال تداوم هرگونه مناقشه یا بحران در مرزهای شمالی ایران می‌رود.

نکات راهبردی

1‌ـ دولت آذربایجان سال‌هاست با رژیم صهیونیستی دارای ارتباط بوده و حتی خاکش را در اختیار نیروهای صهیونیستی قرار داده و ادعاهای ارضی نسبت به خاک آذربایجان ایران دارد و مناطق قره‌باغ به نوعی حائل بین جمهوری آذربایجان و ایران است که اگر به تصرف نیروهای علی اف و تروریست‌های اعزامی از سوریه توسط ترکیه اردوغان درآید، خطر جدی در بُعد امنیت ملی و تمامیت ارضی برای ایران فراهم خواهد کرد.  2ـ ارمنستان متحد روسیه و سایر کشورهای مخالف ایالات متحده بوده و به تازگی نیز در رزمایش قفقاز ۲۰۲۰ با کشورهای شرقی به مانور نظامی در سطح منطقه‌ای دست زد. در واقع می‌توان گفت درگیری بین آذربایجان و ارمنستان از سطح دو دولت فراتر رفته و وضعیت هم آوردی قدرت‌های منطقه‌ای به خود گرفته است. 3ـ بنا به اعلام رسانه‌ها حدود ۴۰۰۰ تروریست تکفیری طی روزهای گذشته از شمال سوریه به مناطق درگیر گسیل شده‌اند. حضور این افراد که کینه تاریخی از جمهوری اسلامی به علت مبارزه با تروریسم در سوریه دارند، در مجاورت مرزهای ایران تهدیدی واضح بوده و به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی باید موضعی قاطع و با صلابت در خصوص آن بگیرد. 4ـ با وجود اینکه گروه‌های قوم گرا با تبلیعات دروغ اعلام می‌کنند که ایران به ارمنستان سلاح و تجهیزات نظامی می‌دهد؛ اما این خبرسازی‌ها واقعیت ندارند و جمهوری اسلامی با سیاست مستقل خود بارها اعلام کرده است که این درگیری‌ها به نفع منطقه نیست و برای مقابله با حضور و نقش‌آفرینی جریان‌های خارجی به سرعت باید این درگیری‌ها پایان ‌پذیرد. 5ـ رژیم صهیونیستی به وجود منازعه در منطقه احتیاج مبرم دارد زیرا به وسیله ایجاد این ناامنی خود را به مجاورت مرز ایران می‌کشاند.

فرجام سخن

جهان کنونی بر اساس منطق قدرت اداره می‌شود نه قدرت منطق و مناقشه قره‌باغ استناد مستحکمی است بر ناکارآمدی ساختارها و پشتوانه اجراهای برآمده از حقوق بین‌الملل از جمله شورای امنیت که با ترکیبی غیرعادلانه در اختیار مطامع و اهداف سیاسی اعضای دائم شورا قرار گرفته است. در نظام روابط بین‌الملل الزامات محیطی که بر منطقه قره‌باغ حکمفرماست، بحران منجمد یاد می‌شود، به این مفهوم که یک منازعه مسلحانه همراه با کنش و تنش به پایان رسیده اما هیچ چارچوب منطقی سیاسی، حقوقی یا قراردادی که دارای پشتوانه اجرایی محکمی باشد، نبرد  و جنگ‌افروزی و اشغال سرزمینی را به مرحله راه حل نرسانده است.  طبق دیدگاه جمهوری اسلامی ایران مذاکره تنها راه برای دستیابی به حل و فصل دائمی این منازعه است. بنابراین واقعیت این است که رژیم صهیونیستی و همچنین آمریکایی‌ها از شعله ور شدن جنگ در این منطقه مسرور هستند و از هیچ یک از طرف‌ها برای التیام‌بخشی به اوضاع حمایت نخواهند کرد. کارشناسان معتقدند شدت یافتن ناآرامی‌ها در قفقاز جنوبی و تداوم وضعیت جنگی میان آذربایجان و ارمنستان، منافع غرب و صهیونیست‌ها را در درگیر کردن روسیه و حتی ترکیه تأمین می‌کنند و زمینه را برای ارسال تروریست‌های تکفیری به این مناطق جهت اعمال فشار بر روسیه، ایران و حتی ترکیه فراهم می‌سازد. بنابراین بهترین راه حل در زمان کنونی خویشتن‌داری طرف‌هاست.